JASKINIA ZBÓJECKA

Jedna z najdawniej znanych (kiedyś jako Jaskinia Łagowska) i większych jaskiń Gór Świętokrzyskich o długości 160m. Zlokalizowana jest we wschodnim zboczu Wąwozu Dule, ok. 20m ponad jego dnem. Charakteryzuje się czterema poziomami uformowanymi w wapieniach dewońskich (żywet). Kierunki korytarzy nawiązują do rozciągłości spękań, a jej przekrój poprzeczny do gruboławicowego wykształcenia wapieni. Średnia roczna temperatura waha się w granicach od 12,3°C w części przyotworowej do 6,6°C w głębszych partiach. Zamieszkują ją: rzadko spotykany w Polsce pająk Porrohomma eregia, chrząszcz Cholera agilis i owad bezskrzydlny Arrohopalites pymagens, a także trzy gatunki nietoperzy - nocek rudy, nocek duży oraz - stanowiący największą osobliwość - podkowiec mały. Spod jaskini roztacza się szeroka panorama na Pasmo Jeleniowskie oraz Łysogórskie.

Jaskinię Zbójecką charakteryzuje trójkątny otwór wejściowy o wysokości 2,7m i szerokości 3,5m. Wprowadza on do obszernego korytarza wstępnego, w stropie którego występują liczne szczeliny krasowe i kominki. Kończy go Duża Sala z ciasnymi rurkami krasowymi w ścianach i wąskim kilkumetrowym kanałem z lewej strony prowadzącym do studni o głębokości 5m, nad którą dwa przejścia łączą się z Salą Naciekową (z niej przełaz doprowadza do Małej Sali z Kominkiem Naciekowym stanowiącym najwyższy punkt jaskini). W studni znajduje się także wąska szczelina doprowadzająca do Dolnej Komory (z licznymi ciasnymi i krótkimi korytarzykami wypełnionymi na końcach namuliskiem) przedłużającej się w Kanion. Jest to dość obszerny początkowo korytarz krasowy w końcowym fragmencie przechodzący w rurę o średnicy 50cm; w jego dolnej części powstała wyraźnie meandrująca rynna, przy której znajduje się niski przełaz doprowadzający do Płaskiej Sali - najniższego punktu jaskini.

Szata naciekowa występuje wyłącznie w Sali Naciekowej. Jest ona nieco zniszczona, a reprezentowana przez polewy naciekowe, draperie z polami ryżowymi, stalaktyty, stalagmity (do 50cm wysokości), kolumny naciekowe oraz cienkie naskorupienia nacieków agrawitacyjnych zbudowanych głównie ze stwardniałego mleka wapiennego. W Sali Naciekowej znaleziono także ceramikę pochodzącą z XI lub XII wieku oraz znaczną ilość kości dzika lub świni domowej.