GÓRA HOŁDY

Wzniesienie ulokowane w granicach wydźwigniętego bloku tektonicznego Hucisk. Zbudowane jest z luźnych piasków kwarcowych o miąższościach od kilku do kilkunastu metrów. Przykrywa je warstwa piaskowców kwarcowych ku stropowi przechodzących w wapienie piaszczyste. Nad piaskowcami, do powierzchni, zalegają wapienie glonowe i muszlowce budujące powierzchnię morfologiczną masywu.

W stokach Góry Hołdy znajdują się wejścia do wyrobisk górniczych drążonych kilka metrów pod jej powierzchnią. Korytarze z pośrednimi komorami i niedługimi odgałęzieniami bocznymi osiągają długości nawet kilkudziesięciu metrów. Od przełomu XVI i XVII wieku do lat 40-tych XX stulecia pozyskiwano w nich górnomioceńskie masywne średnio- i gruboławicowe piaskowce o zbitej teksturze występujące w warstwach o miąższościach od 1m do ponad 2m. Ich pierwotne lepiszcze węglanowe na drodze procesów diagenetycznych zostało zastąpione krzemionką. W składzie dominują drobne i średnie ziarna kwarcu z fragmentami wapieni spojonych kalcytem. Najbardziej zwięzłe odmiany charakteryzują się stalowym odcieniem, szklistym przełamem, metalicznym dźwiękiem przy uderzeniu oraz dużą wytrzymałością na ściskanie i małą ścieralnością. Korzystne właściwości mechaniczne skał pozwoliły na wykorzystywanie ich do produkcji kamieni młyńskich i żarnowych oraz browarnych używanych w przemyśle młynarskim i gospodarstwach domowych.

Do pozyskiwania piaskowców stosowano młoty, metalowe kliny i łomy. Po "wyłamaniu" bloki skalne wyciągano na zewnątrz i poddawano obróbce przy użyciu metalowego "mesela", młotka z grubym obuchem i ze szpicem na cztery końce (pika) oraz młotka przypominającego tłuczek do mięsa (gecamber).

Sztolnie znajdują się w pobliżu miejscowości Potok-Senderki, której nazwa pochodzi od snu kopaczy przykrywających się derkami (okrycia dla koni) w jamach. Z racji możliwości odtworzenia sposobu wydobywania i obróbki piaskowca wapnistego do produkcji kamieni młyńskich, żarnowych i browarnych są śladem unikatowego górnictwa podziemnego. Aktualnie panują w nich warunki zbliżone do jaskiniowych o statycznym mikroklimacie - ciepłe z wysoką wilgotnością, co przekłada się na skład gatunkowy i liczebność nietoperzy. Ich istnienie jest szczególnie istotne dla nocków łydkowłosych i nocków Bechsteina jako miejsca hibernacji i rojenia. Z tego powodu Górę Hołdy włączono w system Natura 2000 jako ostoja siedliskowa.