JASKINIA LUBAŃSKA

Niewielka niska sala o długości 4m i szerokim otworze przekształconym w wyniku eksploatacji wapieni. Znajduje się na południowej granicy wychodni obrzeżenia permsko-mezozoicznego regionu świętokrzyskiego i należy do najciekawszych jaskiń tego rejonu. Jest bowiem jednym z nielicznych obiektów tego typu, którego wiek geologiczny można określić w sposób pewny - udokumentowany nie tylko przez osady w niej występujące, lecz także przez formy obserwowane na jej ścianach. Odkryta została w 1964r., a 2 listopada 1998r. objęta ochroną jako pomnik przyrody nieożywionej.

Pierwotnie Jaskinia Lubańska była większa. Powstała w obrębie kopalnego dna przesmyku morskiego, który w miocenie łączył wciętą w świętokrzyski ląd "zatokę chmielnicką" z otwartym morzem. Za jej genezą przemawia wyraźnie poziomy charakter oraz brak śladów dopływu wód z masywu skalnego. Najprawdopodobniej rozwinęła się więc - lub została znacznie powiększona - poniżej powierzchni morza mioceńskiego w wyniku mieszania się wód o różnym składzie chemicznym. Proces ten zachodził, gdy do słonych wód (cięższych, bardziej zmineralizowanych i chłodniejszych) tworzących niższą warstwę w przesmyku wpływały od strony "zatoki chmielnickiej" wody mniej zasolone.

W stropie jaskini występują ślady drążenia gąbek z rodzaju Cliona. Tworzą one kilka skupień w formie jamek o średnicach do 2mm. W głębi sali występują także liczne drobne zagłębienia korozyjne świadczące o tym, że w trakcie ich powstawania, jaskinię całkowicie wypełniała woda morska. Powierzchnia wapieni w okolicach jaskini nosi ślady abrazji i pokryta jest licznymi drążeniami skałotoczy (głównie jamkami jeżowców), które zasiedlały dno morza w strefie sublitoralnej. Na wypłaszczonej powierzchni abrazyjnej położonej ok. 4m nad jaskinią zachowane są zaś płaty wapieni i margli mioceńskich stanowiących osad tego morza.