PLEBAŃSKA

Nieczynny kamieniołom zlokalizowany w północnych stokach Plebańskiej od 13 lutego 2002r. objęty ochroną pod postacią pomnika przyrody nieożywionej. Odsłaniają się w nim dolnokambryjskie piaskowce formacji z Ociesęk. Są one drobnoziarniste, twarde, zazwyczaj drobno- i średnioławicowe o spoiwie ilastym lub krzemionkowym przewarstwiane łupkami mułowcowymi, rzadko łupkami ilastymi. Barwa: szara lub oliwkowa. Powierzchnie warstw są nierówne, pokryte licznymi hieroglifami organicznymi i mechanicznymi. Ku stropowi formacji regularność uławicenia wzrasta, rośnie też wielkość ziarna (do piaskowców gruboziarnistych i zlepieńcowatych). W ścianie północnej odsłonięta jest stropowa powierzchnia ławicy piaskowcowo-mułowcowej z licznym strukturami sedymentacyjnymi typu biogenicznego i deformacyjnego. W ścianie zachodniej odsłania się profil złożony z piaskowców kwarcytowych drobnoziarnistych, przewarstwianych mułowcami.

Przewaga piaskowców i ich znaczna twardość powodują, że formacja z Ociesęk wyraźnie zaznacza się w morfologii południowej części Gór Świętokrzyskich. Piaskowce te tworzą szereg pasm i pojedyncze wzgórza, m.in. Góry Zgórskie i Posłowickie. Spotyka się w nich liczne trylobity (w tym przewodnie), a także brachiopody, meduzy i robaki. Na powierzchniach ławic widoczne są liczne skamieniałości śladowe (hieroglify).