GARTATOWICE

Dwa nieczynne kamieniołomy zlokalizowane na złożu Gartatowice. W okresie międzywojennym eksploatację prowadziło przedsiębiorstwo Standart-Gips z Jędrzejowa a tuż po II wojnie światowej - Jędrzejowskie Zakłady Przemysłu Gipsowego oraz Spółdzielnia Pracy Kopaliny Mineralne w Kielcach. Tutejsze zasoby gipsów nie zostały wyczerpane, jednak wydobycie przerwano wobec konkurencji ze strony otwartej w 1956r. kopalni Gacki na złożu Gacki-Krzyżanowice. W kamieniołomie północnym 17 sierpnia 1985r. utworzono stanowisko dokumentacyjne.

Kamieniołomy w Gartatowicach są najlepszymi odsłonięciami ilustrującymi profil gipsów szablastych Ponidzia. Widać tu bowiem niemal pełny ich profil wraz z kontaktem z nadległymi gipsami laminowanymi. Brakuje jedynie gipsów szklicowych podścielających gipsy szablaste. Łączna miąższość gipsów szablastych osiąga 11m; wieńczą one dolną część serii gipsowej tworzącej duże kryształy, które narastały na dnie zbiornika morskiego. Przeławicają je gipsy drobnokrystaliczne, zwykle przy powierzchni terenu silnie zwietrzałe i skrasowiałe. Nad nimi zalega miąższy pakiet gipsów drobnokrystalicznych zbudowanych z mikroskopijnych kryształów gipsu wytrąconych z przesyconych względem gipsu wód morskich oraz wcześniej zdeponowanych osadów gipsowych stanowiących produkt niszczenia. We wschodniej części wyrobisk odsłaniają się także drobnoziarniste gipsy alabastrowe i laminowane. W zachodniej części zaś w ścianach gipsowych uwidaczniają się zjawiska krasowe - przede wszystkim pionowe przekroje studzien krasowych o średnicy do 1m, poziomych kanałów (rzadko), a także - drobne formy rzeźby krasowej.

Gipsy szablaste zbudowane są z zakrzywionych kryształów o długości od kilkunastu do 50cm (średnio - 30cm) spojonych masą gipsu drobnokrystalicznego i druzgotem pokruszonych większych kryształów; tworzą one warstwy o miąższości ok. 2m. Kryształy te narastały na dnie kilkumetrowej głębokości morza. Kierunek ich zakrzywienia na całym obszarze występowania gipsów szablastych jest zbliżony ku północy i północnemu-wschodowi, co tłumaczy się nachyleniem pod prąd solanek, których cyrkulacja preferowała kierunki ku południowemu-zachodowi i południowi.