JASKINIA NAD STAWEM

Jaskinia utworzona w progu morfologicznym w górnej części profilu gipsów szablastych pod gipsami mikrokrystalicznymi. Do jej wnętrza prowadzi sztucznie poszerzony otwór znajdujący się na dnie leja krasowego. Składa się z poziomo rozwiniętego ciągu trzech komór o łącznej długości 60m, z których największa jest pierwsza (12m długości, 8m szerokości i 2,5m wysokości). Od 22 kwietnia 1999r. chroniona jest pod postacią pomnika przyrody nieożywionej.

Jaskinia Nad Stawem powstała przed czwartorzędem, zanim osady mioceńskie rozcięte zostały przez dolinę pra-Nidy w momencie, gdy gipsy przykryte były jeszcze nadgipsowymi iłami mioceńskimi. Tworzyła się w warunkach powolnego przepływu pod ciśnieniem (w strefie freatycznej) przy wyraźnej różnicy temperatur między wodą a skałą, co wywołało konwekcyjny ruch wody i korozję stropu. Mechanizm taki tłumaczą liczne kotły stropowe obserwowane w stropach wszystkich komór jaskini.

Jaskinia Nad Stawem jest pierwszym i jak dotąd jedynym stanowiskiem archeologicznym w jaskiniach gipsowych niecki nidziańskiej. Prace badawcze przeprowadzone w namulisku pierwszej komory wykazały istnienie trzech warstw osadów. Od dołu są to: pstre iły z okruchami gipsu, jasnoszare różnoziarniste piaski warstwowane i czarne muły próchnicze. Wiek spągowych iłów ustalono na czwartorzęd, piasków - na okres przed najstarszym zlodowaceniem tego rejonu; w mułach zaś znaleziono warstwę kulturową z licznymi fragmentami kości, ceramiki i węglem drzewnym. Wśród nich oznaczono kości zwierząt domowych, szczątki drobnych dzikich kręgowców żyjących na terenach użytkowanych rolniczo, fragmenty naczyń reprezentujących tzw. "ceramikę siwą" z okresu wpływów rzymskich i wczesnego średniowiecza, a także elementy późnośredniowieczne. Dowodzi to, że jaskinia po obniżeniu się zwierciadła wód podziemnych, była wykorzystywana przez ludzi co najmniej od I wieku p.n.e. do późnego średniowiecza. W południowo-wschodniej części komory natrafiono na pochówek obłożony głównie granitoidami i piaskowcami pochodzenia narzutowego; znaleziono w nim ludzką żuchwę i część naszyjnika. Wykop sondażowy w drugiej komorze wykazał mniejszą ilość szczątków organicznych i kulturowych, grubszy pokład czarnych mułów i głębsze występowanie warstwy piaszczystej.