SKAŁKA TRAWERTYNOWA

Jedyna w Polsce kopuła trawertynowa; fachowo zwana wynurzeniem geologicznym. Powstała wskutek działalności źródeł artezyjskich położonych wśród pustynnych piasków. Zbudowana jest z trawertynu, jednak w przeciwieństwie do powszechnie występujących skał wapiennych, tworzących się w środowisku morskim, ta powstała w wodzie słodkiej. Podobne obiekty znaleźć można jedynie w kilku miejscach na Ziemi (w Słowacji: Besenova i Ganovce; w USA: Mono Lake (Kalifornia)), a atrakcyjność tej podnosi uformowana w jej wnętrzu unikatowa Jaskinia w Laskach.

Kopuła powstała w tym samym czasie, co większość węglanowych martwic Wyżyny Krakowskiej (ok. 7000-2000 lat temu). Zasilana była wodą o normalnej temperaturze zasobnej w glebowy dwutlenek węgla, a tworzyła się w strefie źródłowej zasiedlonej przez higrofilne mszaki, które "uciekały" z niej w wyniku kalcyfikacji muraw. W konsekwencji prowadziło to do rozrostu kopuły i wymuszało migrację strefy źródłowej przez utrudnienie swobodnego wypływu przez jego "zacementowanie". Koniec jej depozycji należy wiązać z czynnikami klimatycznymi oraz ingerencją człowieka.

Skałka trawertynowa ma ok. 25m długości przy wysokości dochodzącej do 3m. Buduje ją twardy, aczkolwiek porowaty trawertyn obfitujący w nagromadzenia związków żelaza nadające jej intensywne czerwono-brunatne barwy. Znaleziono w niej dużą ilość malakofauny - w sumie dwa gatunki plejstoceńskich i holoceńskich ślimaków słodkowodnych. Obserwacje mikroskopowe zaś wykazały, że główną masę kopuły stanowią trawertyny mchowe powstające wokół wytrącania kalcytu wokół tkanek mszaków.

Skałkę podścielają plejstoceńskie piaski o miąższości ok. 10m; pokrywają one także jej południowy i wschodni fragment. Pod nimi z kolei zalega kompleks utworów triasowych: w spągu - piaskowce pstrego piaskowca, nad nimi - węglanowe utwory retu i wapienia muszlowego, a w stropie - iły kajpru. Budowa ta ma istotny wpływ na istnienie tutaj warunków artezyjskich. Warstwą napinającą są utwory kajpru, które w podłożu skałki - na lokalnym zrębie - zostały zerodowane, co spowodowało, że piaski czwartorzędowe zalegają bezpośrednio na węglanowym triasie. W ten sposób powstało okno hydrogeologiczne, gdzie dochodziło do rozładowania ciśnień artezyjskich. Obecnie jednak, wskutek intensywnego drenażu górniczego, nastąpiło obniżenie zwierciadła wód podziemnych o kilkadziesiąt metrów.