ŁYSA GÓRA

Symbol Gór Świętokrzyskich znany także jako Łysiec lub Święty Krzyż. Jest jednym z najważniejszych obiektów przyrodniczych i kulturowych tego regionu. Stanowi wschodnią część Łysogór, a jego kulminacja sięgająca 595m n.p.m. czyni z niego drugi pod względem wysokości szczyt Gór Świętokrzyskich. Za czasów starożytnych i we wczesnym średniowieczu czczono tu pogańskie bóstwa, czego dowodzi częściowo zachowany kamienny wał kultowy. Obecnie zaś w wybudowanym na początku XII wieku kościele i klasztorze pobenedyktyńskim - w miejscu przechowywania Relikwii Krzyża Świętego - bije serce regionu, który stąd właśnie wziął swoją nazwę. Teren wokół kulminacji wydzielono jako obszar ochrony ścisłej ze szczególnie wartymi uwagi gołoborzami, czyli obszarami gołymi od boru.

Łyścowe gołoborze powstało podczas plejstoceńskich zlodowaceń, gdy najwyższe szczyty Łysogór wystawały ponad lądolód, a odsłonięte skały niszczone były przez intensywne procesy mrozowe. Osiąga długość ponad 460m, a szerokość - na rzędnych 470-585m n.p.m. - ponad 160m; zajmuje obszar uformowany w wyniku połączenia dwóch sąsiadujących ze sobą pasów gołoborzy o sumarycznej powierzchni 4,05ha i jest największą tego typu formą w całych Górach Świętokrzyskich. Tworzą je ostrokrawędziste głazy piaskowca kwarcytowego o zbliżonej masie (ok. 84kg) i kształcie zbliżonym do romboedrów. Wynika on z charakterystycznej dla tej skały sieci spękań i powoduje, że podczas zsuwania się w dół stoku układają się one równolegle do kierunku przemieszczania. Nachylenie stoku w miejscu występowania gołoborza wynosi 26-27° z wyjątkiem jego środkowej części, gdzie nie przekracza ono 12°. Spłaszczenie to spowodowane jest występowaniem w podłożu łupków ilastych, które jako skały mniej odporne na procesy wietrzeniowe zostały w większym stopniu poddane procesom niszczenia. W miejscu tym gołoborze osiąga największą miąższość (ok. 4m). Nie pozwala ona jednak na gromadzenie się materii organicznej, gdyż niewielkie jej ilości są szybko wypłukiwane przez wodę. Dlatego też pojawiające się siewki drzew, krzewów czy innych roślin szybko zamierają z powodu braku wody i możliwości ukorzenienia. W związku z tym występują tu jedynie mało wymagające mchy oraz porosty.