ZACHEŁMIE

Nieczynny kamieniołom dolomitów dewonu środkowego formacji wojcieszowskiej założony na zachodnim stoku Chełmowej. Eksploatację prowadzono już w XVII wieku, a kamień wykorzystano do budowy pobliskiego kościoła. Rozwój kamieniołomu nastąpił jednak dopiero na początku XX stulecia. W okresie międzywojennym pozyskano stąd, jako kopalinę towarzyszącą, kilka wagonów hematytu występującego wśród dolomitów pod postacią żył i gniazd. Największa skala wydobycia przypadła od lat 60-tych XX wieku; dolomity wykorzystywano do produkcji kruszywa kolejowego i drogowego, a wcześniej - jako dolomit hutniczy. Eksploatację złoża zakończono w 1987r. m.in. ze względu na ochronę zaopatrującego Kielce ujęcia wód podziemnych w Zagnańsku. 2 października tego samego roku część ściany kamieniołomu w miejscu niezgodności między skałami dewonu oraz permu i triasu utworzono pomnik przyrody nieożywionej. Ostatnimi czasy zaś zyskał on sławę dzięki odnalezionym śladom pozostawionym przez wymarłego osobnika Tetrapod ichthyostega - najstarszego czworonożnego zwierzęcia chodzącego po lądzie. Od 8 listopada 2010r. jego część jest także rezerwatem przyrody nieożywionej o powierzchni 7,94ha.