DEWON

Pierwszy okres tzw. młodszego paleozoiku (należą do niego także karbon i perm). Rozpoczęty przed 410mln lat, a zakończony 360mln lat temu; trójdzielny. Nazwany od hrabstwa Devon znajdującego się w Kornwalii (południowo-zachodnia Anglia).

Świat organiczny uległ zróżnicowaniu w porównaniu do poprzednich okresów. Wymarły graptolity właściwe, na znaczeniu straciły trylobity; pojawiły się pierwsze gąbki wapienne, głowonogi łodzikowate i amonitowante (mięczaki). Bardzo rozpowszechnione były ramienionogi (szczególnie spirifery i terebratule); bujnie rozwijały się koralowce, ryby (dewon bywa nazywany złotym wiekiem ryb; powszechnie występowały pancerne, w środkowym - także chrzęstnoszkieletowe), a na lądach - roślinność (paprocie, skrzypy, widłaki), co doprowadziło do zwiększenia ilości tlenu w atmosferze i wyjścia kręgowców na ląd - pierwsze płazy (labiryntodonty); pojawiły się także owady bezskrzydłe. Na przełomie franu i famenu doszło do wielkiego kryzysu świata organicznego - masowo wymarła znaczna jego część. Największe znaczenie stratygraficzne mają konodonty (części aparatów gębowych), ważne - tentakulity; bardzo dobe skamieniałości przewodnie to goniatyty i klymenie (amonitowate). Rolę skałotwórczą odegrały stromatoporoidy, koralowce oraz - niekiedy - radiolarie.

Przy części Baltiki, obejmującej zachodni kraniec platformy wschodnioeuropejskiej, doszło do połączenia się z Laurencją, w wyniku czego utworzony został nowy kontynent - Laurazja. W Polsce doprowadziło to do wycofania się morza z jej północno-wschodniej części; nadal jednak obejmowało swym zasięgiem pozostałą część kraju. Było ono dość płytkie, jedynie w Sudetach pomiędzy niektórymi okresowo wynurzanymi blokami (kra gnejsowa Gór Sowich i metamorfik kłodzki) charakteryzowało się znaczną głębokością. Należały one bowiem do strefy sasko-turyńskiej tzw. geosynkliny waryscyjskiej, w której sedymentacja i zjawiska tektoniczne podlegały długotrwałej ewolucji zakończonej orogenezą waryscyjską. Struktura ta graniczyła od północy z - powstałym po ruchach orogenezy kaledońskiej - lądem oldredowym, gdzie trwała sedymentacja lądowych osadów facji oldredu - czerwonego piaskowca.