ANTYKLINORIUM ŚRODKOWOPOLSKIE (WAŁ ŚRODKOWOPOLSKI)

Znacznych rozmiarów struktura pozytywna (antyklinalna) szerokości ok. 50km leżąca nad strefą Gutercha. Rozwinięta na ogólnym kierunku NW-SE obejmującym centrum Polski od zachodniego Pomorza po Kotlinę Sandomierską. Jednostka wyraźnie różniąca się od sąsiednich tektoniką i miąższością osadów piętra platformowego (tu są one największe); jej tektonika jest odzwierciedlona w podłożu i w piętrze platformowym; występują tu wszystkie jej typy obecne na platformie paleozoicznej - solna, fałdowa, dysjunktywna. Granice wału najczęściej przyjmuje się wzdłuż linii intersekcyjnej spągu kredy górnej na powierzchnię podtrzeciorzędową. Ze względu na różnice w budowie geologicznej poszczególnych części, obszar antyklinorium dzieli się na odcinki: wał pomorski, depresję Inowrocławia, wał kujawski, wał kutnowski i obrzeżenie mezozoiczne Gór Świętokrzyskich. Z wyjątkiem południowej części (zrąb świętokrzyski) przykryte jest kenozoikiem. W kilku miejscach na Pomorzu i Kujawach na powierzchni odsłaniają się skały mezozoiku i permu.

Najpełniejszy rozwój wiąże się z największą subsydencją zbiornika permsko-mezozoicznego. Brak kredy lub znaczna jej redukcja związana jest z ruchami tektonicznymi, które zaznaczyły się już pod koniec jury, co z kolei spowodowało małą depozycję oraz bardzo intensywną erozję po ruchach laramijskich. Tylko na północy (w synklinie trzebiatowskiej) leży niewielki płat kredy górnej. Utwory cechsztynu osiągają maksymalną miąższość ok. 3km i leżą w wielu miejscach; blisko powierzchni - w odcinku kujawskim, co ma związek z intensywnie rozwiniętą halokinezą.

Jest tektonicznym przedłużeniem Gór Świętokrzyskich w kierunku południowo-wschodnim. W paleogenie było najwyższą częścią antyklinorium środkowopolskiego. Na granicy paleogenu i neogenu, w efekcie ruchów w Karpatach, obszar ten uległ obniżeniu i został przykryty przez zapadlisko przedkarpackie. Trzon antyklinorium zbudowany jest ze skał słabozmetamorfizowanych, silnie zaburzonych łupków i kwarcytów eokambryjskich. Po obu stronach leżą warstwy tworzące jego północno-zachodnie i południowo-wschodnie obniżenia.