NIECKA PODHALAŃSKA

Rozległa synklina leżąca między Tatrami a Pienińskim Pasem Skałkowym. Wypełniona paleogeńskimi skałami fliszowymi. W skrzydłach odsłaniają się skały starsze (eocen), w centrum - młodsze (oligocen), a najmłodsze - na zachodzie (Góra Ostrysz).

Skały fliszowe Podhala powstały w morskim zbiorniku na terenie Karpat wewnętrznych, który powstał po górnokredowych fałdowaniach w Tatrach i Pienińskim Pasie Skałkowym (eocen - morze wkroczyło z północnego-zachodu, prawdopodobnie połączyło się z basenem Karpat zewnętrznych, od którego oddziela go bariera perypienińska). Flisz podhalański utworzył się w płytszym zbiorniku niż flisz Karpat zewnętrznych. Również w obrębie niecki podhalańskiej utwory odmienne są na północy i południu. Charakteryzują się ubóstwem fauny, co utrudnia ich stratygrafię. Wyróżnić można dwie główne serie: dolną (węglanowa - eocen numulitowy tylko na północnych zboczach Tatr) i górną (fliszowa - dominująca; ponad 80% całości profilu). Najstarsze skały serii węglanowej odsłaniają się na południu; są to zlepieńce z otoczakami serii reglowej (miąższość poniżej 100m). Skały węglanowe to wapienie organodetrytyczne i dolomity organodetrytyczne. Wapienie numulitowe osiągają miąższości kilkunastu do kilkudziesięciu metrów. W serii fliszowej (ruchy obniżające nieckę przy jednoczesnym podnoszeniu Tatr i bariery perypienińskiej) wyróżnić można: warstwy zakopiańskie (łupki, nieliczne piaskowce), warstwy szaflarskie (odpowiadają dolnym warstwom zakopiańskim; występują na północy - piaskowce łupki, zlepieńce, dolomity żelaziste), warstwy chochołowskie (grube piaskowce z cieńszymi łupkami), warstwy ostryskie (najmłodszy paleogen; występują jedynie na zachodzie - gruboziarniste piaskowce kwarcowe, miąższość wzrasta ku wschodowi: zachód - 1300m, wschód - 1800m).

Tektonika Podhala jest mało urozmaicona w porównaniu z otaczającymi je strukturami Tatr i Pienińskiego Pasa Skałkowego. Strome upady, fałdy, łuski - tylko na skrzydłach niecki. Centralna część Podhala to warstwy o niewielkich upadach. Tektonika związana jest z fazą sawską i styryjską - ruchy pionowe i przemieszczające. Faza sawska rozwijała się równocześnie z sedymentacją i niedługo po jej zakończeniu tworzyły się, bądź odmładzały uskoki, wzdłuż których następowały ruchy bloków w dół lub górę; najsilniej obniżała centralna część niecki. W strefach przy uskokach i nad nimi tworzyły się małe antykliny, łuski; powstały uskoki oddzielające Podhale od Pienińskiego Pasa Skałkowego. W fazie styryjskiej nastąpiło wypiętrzenie fliszu - powstały uskoki nożycowe lub zawiasowe. Dyslokacje te wykorzystała sieć rzeczna (np. uskok Białego Dunajca). Rejon Podhala jest obszarem występowania wód termalnych.